Konserwator zabytków zwracał się do włodarzy miasta o wpisanie tzw. tunelu wąskotorówki do rejestru zabytków. Prezydent Ełku nie wyraził na to zgody. Teraz trwają nerwowe ruchy zmierzające do uratowania unikalnego obiektu. Czy nie jest już za późno?
– Pismem z dnia 29 października 2020 r. poinformowano nas, że Prezydent Miasta Ełku ze względu na bardzo dużą rangę inwestycji Rail Baltica i jej znaczenie dla rozwoju miasta oraz biorąc pod uwagę negatywną opinię Komisji Infrastruktury i Rozwoju Gospodarczego Rady Miasta Ełku podjął decyzję o niewpisaniu ww. tunelu do gminnej ewidencji zabytków miasta Ełku – informuje nas Joanna Sobolewska p.o. kierownika ełckiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie.
Rail Baltica to jeden priorytetowych projektów Trans-European Transport Networks, czyli unijnego programu budowy sieci drogowych, kolejowych, wodnych i powietrznych. Ma łączyć porty w Amsterdamie i Hamburgu, poprzez Berlin, Warszawę, Rygę i Tallin z Helsinkami. Trasa ta wiedzie przez Ełk, w którym powstanie nowoczesny węzeł kolejowy. Zgodnie z intencją projektantów będzie szybko, nowocześnie i wygodnie, jednak kosztem unikatowego obiektu – tunelu prowadzącego do ełckiej wąskotorówki. Teraz trwają działania zmierzające do uratowania przewidzianego do zniszczenia łącznika, petycja w tej sprawie, której autorem jest ełczanin Stefan Marcinkiewicz, ma trafić do decydentów. Czy nie jest za późno? Czy machina nowoczesności nie rozpędziła się już do szybkości 160 km/h, z jaką mają jeździć pociągi na tej trasie?
Zapytaliśmy urzędników z ełckiego ratusza, czy podejmowali działania zmierzające do uratowania tunelu.
– Miasto Ełk nie jest właścicielem terenu i możliwości samorządu w zablokowaniu planowanej inwestycji rządowej są znikome – mówi Marta Herbszt, naczelnik Wydziału Planowania Przestrzennego i Gospodarki Nieruchomościami w Urzędzie Miasta w Ełku. – Właścicielem terenu jest spółka Polskie Koleje Państwowe S.A. Mając na względzie wartość historyczną istniejących tuneli, prezydent wystąpił 26 maja 2020 r. do projektantów inwestycji, przedstawicieli właściciela tego terenu PKP SA, z prośbą o ocenę możliwości zachowania obu tuneli w ich obecnej formie. Sprawa była także na wniosek prezydenta dwukrotnie dyskutowana na Komisji Infrastruktury i Rozwoju Gospodarczego Rady Miasta Ełku z udziałem przedstawicieli inwestora – PKP PLK S.A. oraz projektantów. Jednocześnie Wojewódzki Konserwator Zabytków, który odpowiada za ochronę dziedzictwa historycznego, uzgodnił projekt przebudowy okolic dworca, akceptując tym samym rozbiórkę. Zawsze tam, gdzie mamy możliwości działania – formalnego i nieformalnego, podejmujemy je. Trudno jest jednak polemizować samorządowi gminnemu w sprawach, dotyczących kluczowych dla państwa inwestycji infrastrukturalnych, realizowanych na terenach, które do samorządu nie należą.
Co w takim razie robił nadzór konserwatorski? Dlaczego tunel nie jest wpisany do rejestru zabytków?
– Zespół Ełckiej Kolei Wąskotorowej w Ełku, na który prowadzi przedmiotowy tunel podziemny był kilkakrotnie analizowany pod względem wartości zabytkowych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – mówi Joanna Sobolewska p.o. kierownika ełckiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie. – Na początku 1990 r. zlecono wykonanie inwentaryzacji konserwatorskiej EKW, w ramach przeprowadzanej przez ówczesny Oddział Wojewódzki Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Suwałkach akcji ratowania zabytkowych obiektów techniki kolejnictwa. W 1991r. nastąpił wpis przestrzennego układu komunikacyjnego Ełckiej Kolei Dojazdowej do rejestru zabytków. Zakresem ochrony objęto całość materialnej substancji historycznej: torowisko, budowle i zabytki ruchome. W 1992 r. na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Suwałkach opracowano dokumentację historyczną pn. „Ełcka Kolej Dojazdowa – ochrona konserwatorska zespołu zabytków techniki kolejnictwa”. Na jej podstawie oraz w wyniku analizy wartościującej całego zespołu zabytków techniki kolejnictwa w Ełku w 1994 r. objęto prawną ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków rozległy obszar terenów PKP, na którym zlokalizowane są: zespół parowozowni normalnotorowej z pompownią oraz zespół wąskotorowej stacji głównej. Załącznikiem do decyzji wpisującej do rejestru zabytków ww. zespoły była mapa na której kolorem naniesiono granicę ochrony konserwatorskiej przedmiotowego założenia. Na planie widnieje tunel podziemny prowadzący do stacji Ełk- Wąskotorowy, jednak znajduje się on poza granicami zabytkowego założenia, tym samym nie został objęty prawną ochroną konserwatorką.
Z dalszej informacji nadzoru konserwatorskiego wynika jednak, że podjął on działania zmierzające do wpisania tunelu do rejestru zabytków.
– Z uwagi na historyczny charakter obiektu w skali miasta, niezwłocznie po wpłynięciu informacji o zamiarach likwidacji obiektu w dniu 26 września 2019 r. skierowano wniosek do Prezydenta Miasta Ełku o wpis przedmiotowego tunelu do gminnej ewidencji zabytków – mówi Joanna Sobolewska. – Uznano wtedy, iż podziemny tunel łączący miasto ze stacją wąskotorową ma znaczenie dla historii miasta.
– Pismem z dnia 29 października 2020 r. poinformowano nas, że Prezydent Miasta Ełku ze względu na bardzo dużą rangę inwestycji Rail Baltica i jej znaczenie dla rozwoju miasta oraz biorąc pod uwagę negatywną opinię Komisji Infrastruktury i Rozwoju Gospodarczego Rady Miasta Ełku podjął decyzję o niewpisaniu ww. tunelu do gminnej ewidencji zabytków miasta Ełku.
– Warmińsko – Mazurski Wojewódzki Konserwator Zabytków wraz z Posłem na Sejm Panem Wojciechem Kossakowskim zamierza zorganizować spotkanie z inwestorem celem ustalenia możliwości przeprowadzenia inwestycji z zachowaniem przejścia podziemnego. Ponadto organ konserwatorski zleci wykonanie badań konserwatorskich przez eksperta od zabytków techniki – dodaje urzędnik ełckiego nadzoru konserwatorskiego.
Jedna informacja w całej sprawie wymaga jeszcze naszym zdaniem naświetlenia. Otóż w odpowiedzi prezydenta Ełku na pytania Towarzystwa Miłośników Ełku o tunel wąskotorówki pada sformułowanie, iż “Wojewódzki Konserwator Zabytków uzgodnił projekt przebudowy okolic dworca akceptując tym samym rozbiórkę” (takie same słowa brzmią w odpowiedzi na nasze pytania). Co na to nadzór konserwatorski?
– Wojewódzki konserwator zabytków wydaje opinię na temat decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej jedynie w odniesieniu do dóbr kultury chronionych na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – wyjaśnia Joanna Sobolewska.
Czy tak pojmowana nowoczesność wygra z tradycją i dziedzictwem kulturowym? Do tematu wrócimy.
O tunelu:
Ma ponad sto lat. Przejście podziemne wykonano w konstrukcji ramowej, żelbetowej na kamienno- betonowych fundamentach o szerokości 2,5 m, wysokości 2,4 m i długość 116,8 m. Wyjścia z przejścia podziemnego przykryte zostały pierwotnie dachami mansardowymi krytymi dachówką ceramiczną. W latach 60 XX wieku tunel został wydłużony o część pod torami nr 35 i 37. Po dobudowie długość obiektu zwiększyła się do 125,93 m. Wykonano wtedy nowe wyjścia do miasta w konstrukcji stalowej, z dachem jednospadowym krytym blachą trapezową (istniejące do dziś). Obecnie miejsce styku części głównej i dobudowanej tunelu jest widoczne. Obie części różnią się wymiarami (szerokość, wysokość), rodzajem okładzin podłogowych i ściennych oraz sklepieniem. (Fot: Stefan Marcinkiewicz)
grafika: https://www.sam.gov.lv/en/projects/rail-baltica-0
